Arkadaşımın çocuğu geçenlerde iyice 'kudurmuştu'. Başladı bir oraya bir buraya oyuncaklarını savurmaya. Malum artık kendisinin annesine ait olmadığını , istenmeyen bir davranış olduğunda anneye değil çocuğa döndüldüğünün farklında. Velhasıl kelam, elini masaya çarptı ve başladı ağlamaya. Hazır ilgi istiyordu, beklenmedik şekilde fazlasını aldı. Üstüne üstelik annesi durdu ve ' kötü masa seni, kaka seni, nasıl orada olursun bak oğlum elini vurdu' dedi ve masayı suçladı.
Kadın tacize uğrar, halk kaşınmış der.
Felaket yaşanır ; eğer depremse müteahhit; daha önce de deprem yaşanmış ve insanlar aydınlanmışsa o evi tutan kiracı ; tsunami olmuşsa, günah işleyen kuldur suçlu olan.
Biri alkolü çok kaçırmıştır, kaza yapar ; faturası alkolik (!) milletimize patlar.
Asgari ücret ile geçinemeyen kısım şikayetini dile getirir ve şuçlu, hesabını iyi yapamamış olan bu aile olur.
Takım kaybeder, sorumlusu direktörün oynatmadığı Osman'dır.
Neden hala şehit veriyoruz? Sanalda kalıp sahaya atılmayan gençlerden tabiki de!
Kocan neden aldattı? O kadın girdi kanına.
Fatmagül'ün suçu ne ? Gece gece sokakta/ağaçlık yerde koşması
Çok zorda kalır da hani suçlu bulamazsak, ilahi adalettir sorumlusu...
Tahminimce ilk başta düşünmeden okudunuz, ama kendinize yakın hissettiğiniz bir örnekle karşılaştıysanız önce gülümseyip sonra evet demiş olabilirsiniz. Bu cümlede iki tane sistemden bahsediyoruz.
Beyin karşılaştıkları şeyler karşısında düşünceleri 2 sistemden geçiriyor. ( D. Kahneman)
Sistem 1 ; hızlıdır, otomatiktir, sıklıkla bununla cevap verir, duygusaldır ve bilinç altıdır.
Sorunları önceki bilginize ve inançlarınıza göre çözer.
Sistem 2 ; yavaştır,efor gerektirir, mantık üzerine kuruludur, hesaplar ve bilinçlidir.
Bu sistem daha fazla düşünme gerektirir, rasyoneldir.
Bunlar hakkında detaya daha sonraki yazılarımda gireceğim.Kısaca, bir olayla karşılaştığınız zaman genelde insanların yaptığı ilk şey ' daha önce ne olmuştu'yu düşünerek cevap vermesi yani sistem 1 ile cevaplaması oluyor. Sonuç olarak, yukardaki mantık hatalarına sistem 1 ile cevap verdiğimiz için dogmatik olarak inandığımız, toplumca benimsenmiş yanlış olma olasılığı olan düşünceleri yasalaştırıyoruz.*
Halbuki "iki düşün,bir konuş" mottosunu benimserken sistem 2'nin kullanmasını idaelize edebiliyoruz.
* Farklı araştırmacılar tarafından farklı zaman ve yerlerde tekrarlanan deneylerle, aynı şartlarda aynı sonuçları verdiği kesinleşen, mantığa aykırı olmayan, değişmez nitelik kazanmış, başka olasılığı olmayan nihai bilgiye, yasa denir
İnci Tebiş
Sistem 1: Zihin her an, istinasız her an düşünür, olaylar karşısında çağrışımlarda bulunur. Olayları kendi düşünce süzgecinden geçirir, düşünce şemaları üzerine oturtur. Subjektiftir. Krishnamurti'nin ifadesiyle; geçmiş bilgilerle, geçmişin kendisiyle şimdiye bakar.
ReplyDeleteSistem 2: Analiz yapar. Bir nebze farkındalık devreye girer. Fakat zihin yine olayları geçmiş bilgisiyle ele alır. Mantık da nihayetinde, rasyonel bile olsa, düşünce şemaları üzerinden hareket eder. Sistem 2 analize dayandığından, faydası sınırlıdır.
Daha iyi bir çözüm farkındalıktır, Her an farkında olmaktan, ne düşündüğünü, ne tepki verdiğini gözlemlemekten bahsediyorum. Bu durumda, zihin her an şimdidedir. Bilinçaltına kadar inebilir, tüm düşünce şemalarını ortaya çıkarabilir, ve daha sağlıklı düşünmeyi öğrenebilir.
Psikolojiye çok saygı duyuyorum, ama sonuçta her bilim gibi onun da bakış açısı sınırlı. Araştırmacılar biraz da filozofların, bilgelerin ne dediklerine baksa, psikolojinin gelişimi o denli hızlanır..Sonuçta psikolojinin son iki yüzyılda söylediği çoğu şeyi, filozoflar iki bin sene önce dillendirmiş zaten..
Elinize sağlık güzel bir yazı bu arada..